Nierówny podział majątku – kiedy?
Kiedy jest możliwy i jak przeprowadzić nierówny podział majątku? W pierwszej kolejności ustala się, co wchodzi w skład majątku.
Stosownie do art. 684 k.p.c., który ma odpowiednie zastosowanie, poprzez art. 567 § 3 k.p.c. do postępowania o podział majątku, skład i wartość majątku podlegającego podziałowi ustala sąd. Wartość tych składników ustala się według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej i według cen obowiązujących w chwili zamknięcia rozprawy (postanowienia SN: z 20 stycznia 1974 r., III CRN 384/73, oraz z 18 października 2002 r., V CZ 129/2002). W przypadku, gdy przyczyną ustania wspólności majątkowej jest orzeczenie rozwodu, datą ustania tej wspólności jest dzień uprawomocnienia się wyroku, a nie dzień orzeczenia rozwodu. [Monografia. Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków Jacek Ignaczewski, 2013 s.22 ]
Nierówny podział majątku – art. 43 § 1 kro.
Zgodnie z art. 43 § 1 kro. udziały byłych małżonków w majątku wspólnym co do zasady są równe. Każdy z nich ma udział wynoszący ½ części.
W niektórych sytuacjach równość udziałów jest niesprawiedliwa, stąd też możliwość wnoszenia o nierówny podział majątku.
Zgodnie z art. 43 § 2 kro – z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustalenia odmiennej wielkości udziałów.
Co z rozliczeniem małżonków? Wydatki i nakłady
Zgodnie z art. 45 § 1 kro każdy z małżonków winien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.
Ponadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd, zgodnie z którym także nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego podlegają rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jeżeli zachodzi konieczność kompleksowego rozliczenia małżonków w jednym postępowaniu ze względu na przedmiot majątkowy, którego to postępowanie dotyczy. Chodzi tu o sytuację, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego małżonków (por.: wyrok SN z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1108/00, uchwała z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80).
Wybudowaliście dom na działce małżonka ?
Jak wynika z obowiązującej w prawie cywilnym zasady superficies solo credit, to, co trwale związane z gruntem, przypada właścicielowi gruntu.
Dom – niezależnie od tego, z jakich środków – należy do właściciela gruntu, na którym go posadowiono.
Czego może żądać drugi małżonek?
W wyjątkowych sytuacjach może żądać również przeniesienia własności.
Niemniej jednak – klasycznie – dom i urządzenia wybudowane ze środków uzasadniających zaliczenie ich do majątku wspólnego obojga małżonków należy traktować z punktu widzenia art. 45 kro jako swoisty nakład z majątku wspólnego stron na majątek osobisty.
Wierzytelność pieniężna
Tym samym,do majątku wspólnego wchodzi wierzytelność pieniężna stanowiąca równowartość dokonanego w tej postaci nakładu, którego rozliczenie może nastąpić przez zasądzenie na rzecz drugiego małżonka kwoty odpowiadającej części wartości nakładu stosownie do przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (uchwała SN z dnia 18 stycznia 1982r. sygn. akt III CZP 54/81).
W sprawie o podział majątku należy wskazać zakres czynności, które zostały dokonane w niniejszej nieruchomości.
Niezbędna jest oczywiście wycena. W związku z tym sąd najczęściej powołuje biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości.
Przy tym warto również pamiętać o darowiznach.
Kiedy można ustalić nierówny podział majątku?
Ustalenie nierównych udziałów jest możliwe, gdy łącznie, kumulatywnie, spełnione są trzy przesłanki:
- [ ŻĄDANIE ] małżonek zgłosił takie żądanie;
- [ WAŻNE POWODY ] wystąpiły ważne powody tego żądania;
- [ PRZYCZYNILI SIĘ W RÓŻNYM STOPNIU ] małżonkowie w różnym stopniu przyczynili się do powstania majątku wspólnego.
Ciężar dowodu wykazania powyższych przesłanek spoczywał na uczestniku postępowania, który zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów (art. 6 k.c.).
Przede wszystkim takie żądanie należy zgłosić.
Każdy z małżonków ma prawo zgłosić żądania. Sąd z urzędu nie ustali nierównego podziału majątku, albowiem wykracza to poza kognicje sądu.
Na co zwraca uwagę Sąd?
Konieczne jest, aby wystąpiły łącznie wszystkie przesłanki. Same „ważne powody” nie uzasadniają przez się ustalenia nierównych udziałów. W szczególności dla Sądu ważny jest stopień przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego.
Rozwód z mojej winy a nierówny podział majątku
U podstaw art. 43 § 2 k.r.o. leży założenie, że tylko w małżeństwie prawidłowo funkcjonującym usprawiedliwione są równe udziały w majątku wspólnym, mimo że małżonkowie przyczyniali się do jego powstania w różnym stopniu. Opiera się ono na więzach osobistych i gospodarczych między małżonkami oraz na obowiązku wzajemnej pomocy. To założenie odpada jednak, gdy małżonek rażąco lub uporczywie naruszał swe obowiązki wobec rodziny bądź doprowadził do zawinionego rozkładu pożycia, choćby znalazł on wyraz tylko w separacji faktycznej, a do rozwodu nie doszło. Kwestia winy nie jest więc bez znaczenia przy ocenie „ważnych powodów”. Dlatego przyjmuje się, że art. 43 § 2 k.r.o. nie powinien działać na niekorzyść małżonka, któremu nie można przypisać winy (vide: uzasadnienie postanowienia SN z 27 czerwca 2003 r., IV CKN 278/2001).
Czym są ważne powody, by żądać nierównego podziału majątku ?
Przepis art. 43 § 2 k.r.o. pozwala wprawdzie każdemu z małżonków żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku, uzależnia jednak dopuszczalność takiego żądania od istnienia ważnych powodów. Sąd Najwyższy niejednokrotnie wyjaśniał, że za ważne powody mogą być uznane tylko takie, które zasługują na aprobatę w świetle zasad współżycia społecznego (vide: postanowienie SN z 28 kwietnia 1972 r., III CRN 626/71) [źródło: Monografia. Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków Jacek Ignaczewski, 2013 s.123.
W pierwszej kolejności należy rozliczyć nakłady i wydatki, a następnie żądać nierównego podziału.
Gdyby sąd ustalił nierówne udziały w majątku wspólnym, biorąc pod uwagę nakłady i wydatki z majątku osobistego, doszłoby do nieusprawiedliwionego, bo „podwójnego” rozliczenia na korzyść małżonka, który takie nakłady poczynił. Małżonek ten otrzymałby bowiem wyższy udział w majątku wspólnym ze względu na te nakłady i niezależnie od tego mógłby dodatkowo na podstawie art. 45 k.r.o. żądać ich zwrotu. [źródło: Monografia. Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków Jacek Ignaczewski, 2013].
Orzecznictwo sądu – Nierówny podział majątku – kiedy?
Przyczynianie się do powstania majątku wspólnego może krzyżować się z ważnymi powodami. I tak warto wskazać, że w postanowieniu z 30 listopada 1972 r. (III CRN 235/72) Sąd Najwyższy zaznaczył, że jeżeli małżonek w sposób rażący lub uporczywie, mimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, nie przyczynia się odpowiednio do tych możliwości do powstania majątku wspólnego, drugi małżonek może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.
W kolejnym orzeczeniu z 26 listopada 1973 r. Sąd Najwyższy (III CRN 227/73) wskazał, że art. 43 § 2 k.r.o. może mieć zastosowanie nie w każdym przypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, w sposób rażący i uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych.
Nierówny podział majątku – kiedy zgłosić żądanie ustalenia nierównych udziałów?
Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym może być zgłoszone jedynie przed sądem pierwszej instancji – najpóźniej do czasu zamknięcia rozprawy przed tym sądem. Tym samym zgłoszenie takiego żądania dopiero w postępowaniu apelacyjnym jest niedopuszczalne. Takie żądanie wysunięte dopiero w apelacji stanowi bowiem rozszerzenie wniosku, co na tym etapie postępowania nie jest już dopuszczalne – art. 383 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (vide: postanowienia SN z 6 kwietnia 1998 r., I CKN 1113/97, oraz z 27 maja 1998 r., I CKN 730/97).
Rozstrzygnięcie sądu o ustaleniu nierównych udziałów w majątku wspólnym oznacza określoną w orzeczeniu nierówność udziałów w całym tym majątku i w konsekwencji we wszystkich jego składnikach. Małżonek nie może domagać się ustalenia nierównych udziałów tylko w niektórych składnikach majątku wspólnego. Powyższe żądanie zawsze musi odnosić się do całego majątku małżonków (vide: postanowienie SN z 27 czerwca 2003 r., IV CKN 278/2001).
W jaki sposób dojdzie do podziału majątku?
Uwzględniając powyższe regulacje prawne, mające odpowiednie zastosowanie do podziału majątku wspólnego, uzasadniony jest wniosek, że sądowy podział majątku wspólnego polega na:
1) [ FIZYCZNY PODZIAŁ ] podziale fizycznym rzeczy wchodzących w skład tego majątku (art. 211 k.c.) bądź
2) [ SPŁATA] na przyznaniu rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem odpowiedniej spłaty drugiego małżonka albo
3) [ SPRZEDAŻ ] na sprzedaży rzeczy stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 212 § 2 k.c.).
Więcej: