Przede wszystkim unieważnienie małżeństwa cywilnego oznacza, że związek małżeński jest traktowany tak jak gdyby nigdy nie istniał. W jakich przypadkach przepisy prawne dopuszczają unieważnienie małżeństwa?
Spis treści
Przesłanki do wszczęcia procesu
- Siedem przeszkód małżeńskich (bigamia, ubezwłasnowolnienie całkowite, pokrewieństwo, stosunek przysposobienia, wiek, choroba psychiczna, powinowactwo).
- Wady oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński (stan wyłączający świadome wyrażenie konsensu, błąd co do tożsamości osoby, bezprawna groźba).
- Wadliwe pełnomocnictwo (nieprawidłowe umocowanie pełnomocnika – brak zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika, nie- ważność pełnomocnictwa, pełnomocnictwo skutecznie odwołane).
Unieważnienie małżeństwa cywilnego
Aby dokonać unieważnienia małżeństwa cywilnego, należy wnieść do sądu pozew o unieważnienie małżeństwa. Jeżeli zostanie orzeczone unieważnienie małżeństwa cywilnego, wówczas traktuje się tak, jak gdyby związek małżeński w ogóle nie istniał od początku. Jednakże kwestie związane z dziećmi oczywiście sąd w tym zakresie rozstrzyganie tak jak przy sprawie o rozwód. Sąd wyrokiem unieważni małżeństwo, jeżeli w chwili jego zawarcia istniały określone przepisami przyczyny stanowiące podstawę unieważnienia.
Potrzebujesz konsultacji? Zadzwoń pod numer +48691512933 lub umów się w kalendarzu.
Unieważnienie małżeństwa – powody
Wśród powodów w zakresie unieważnienia małżeństwa wymienia się: nieodpowiedni wiek, tj. poniżej osiemnastego roku, ubezwłasnowolnienie, niedorozwój umysłowy, zdiagnozowaną chorobę psychiczną, bigamię. O unieważnieniu małżeństwa można również mówić, gdy nastąpiły wady oświadczenia woli, w tym brak świadomości, błąd co do tożsamości małżonka, wymuszenie małżeństwa.
Pamiętajmy również, iż unieważnienie małżeństwa cywilnego a stwierdzenie nieważności małżeństwa to dwie instytucje określone odrębnie w dwóch porządkach prawnych. Unieważnienie małżeństwa cywilnego rozstrzyga się na podstawie przepisów w prawie polskim. Stwierdzenie nieważności małżeństwa to przepisy dotyczące prawa kanonicznego.
Unieważnienie małżeństwa w prawie polskim może mieć miejsce w przypadku wystąpienia przesłanek wyszczególnionych literalnie w art. 10-16 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art. 17 k.r.o. tworzą one katalog zamknięty. Przyczynami sprawczymi unieważnienia małżeństwa są: 1) przeszkody małżeńskie; 2) wady oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński; 3) wadliwe pełnomocnictwo.
Przeszkoda wieku w prawie polskim została wyszczególniona w art. 10 § 1 k.r.o., który stanowi: „Nie może zawrzeć małżeństwa osoba niemająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, gdy z okoliczności wynika, iż zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny”.
Unieważnienie małżeństwa
Kolejną przeszkodą jest ubezwłasnowolnienie całkowite. Zgodnie z art. 11 § 1 k.r.o. „nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie”. Przesłanki będące podstawą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia osoby wymienione są przez ustawodawcę w art. 13 § 1 ustawy Kodeks cywilny. Są nimi: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy oraz innego rodzaju zaburzenia psychiczne oraz inne przyczyny, przez które osoba nie jest zdolna do kierowania swoim postępowaniem. Osoba ubezwłasnowolniona nie posiada zdolności do czynności prawnych. W związku z powyższym nie może ważnie zawrzeć małżeństwa. Należy zaznaczyć, iż na podstawie art. 11 § 3 k.r.o. nie ma podstaw do orzekania w sprawie o unieważnienie małżeństwa, gdy ubezwłasnowolnienie całkowite zostało uchylone [Jędre- jek 2018].
Kolejną przeszkodą jest choroba psychiczna. Osoba z chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym co do zasady nie może ważnie zawrzeć małżeństwa.
Bigamia zgodnie z art. 13 § 1 k.r.o., który stanowi, iż „nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim”, w polskim systemie prawnym jest zakazana.
Kolejna z przeszkód – przeszkoda pokrewieństwa – polega na niemożności zawarcia związku małżeńskiego z krewnymi w linii prostej oraz pomiędzy rodzeństwem. W odniesieniu do tej przeszkody konwalidacja nie jest możliwa [Łukasiewicz 2014, 66].
Wada oświadczenia woli
Przesłanką do wniesienia powództwa o unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 151 k.r.o. jest wada w zakresie oświadczenia woli zawarcia małżeństwa.
Błąd co do osoby lub jej przymiotu stanowi podstawę do stwierdzenia nieważności małżeństwa w sytuacji, gdy ktoś omyłkowo wyraził konsens małżeński względem niewłaściwej osoby, np. siostry. Błąd co do przymiotu osoby dotyczy jej przymiotu lub cechy w zakresie np. dziewictwa, płodności, statusu finansowego.
Kolejną z wad jest zawarcie małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości (kan. 1102).
Małżeństwo zawarte w wyniku przymusu czy też ciężkiej bojaźni jest zawarte nieważnie, ponieważ konsens małżeński jest wolnym i osobistym aktem woli zagwarantowanym każdej osobie przez prawo naturalne.
Zgodnie z art. 18 k.r.o. „nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu”. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim. Wniesienie powództwa o unieważnienie związku małżeńskiego jest ograniczone czasowo. Wyżej wymienione sytuacje – pokrewieństwo między małżonkami oraz bigamia – tworzą zamknięty katalog wyjątków [Jędrejek 2018].
Termin na wniesienie powództwa o unieważnienie małżeństwa został określony przez ustawodawcę w k.r.o. do chwili ustania małżeństwa. W odniesieniu do wadliwego oświadczenia woli – w terminie sześciu miesięcy od momentu ustalenia wady woli bądź też w ciągu trzech lat od dnia zawarcia małżeństwa.
Skutki wyroku unieważniającego małżeństwo
Małżeństwo pozostaje ważne, dopóki w procesie sądowym nie zostanie udowodniona teza przeciwna. W związku z powyższym wyrok unieważniający małżeństwo jest wyrokiem z mocą wsteczną – ex tunc [Pietrzykowski 2003, 267]. Oznacza to, iż małżeństwo uznane jest za nieistniejące już od samego początku. Co do zasady nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Wyrok ma charakter deklaratoryjny.
Podsumowanie
Kluczowe jest zrozumienie, że unieważnienie traktuje małżeństwo jakby nigdy nie istniało, co odróżnia je od rozwodu. Jest szereg przesłanek, które mogą zdecydować, by wnieść o unieważnienie małżeństwa. Jeśli rozważasz takie działanie skonsultuj się z prawnikiem, który pomoże Ci zrozumieć wszystkie aspekty i przeprowadzi Cię przez cały proces.
