ALIMENTY

W polskim systemie prawnym istnieje magiczne określenie pt. “obowiązek alimentacyjny”. Co to znaczy? Mówiąc wprost – jest to konieczność dostarczenia środków do utrzymania osoby w konkretnych sytuacjach. Alimenty – wszystko, co musisz wiedzieć!

Osoby uprawnione do alimentów:

1. zstępni (dzieci, wnuki) – art. 128 k.r.o.
2. wstępni (rodzice, dziadkowie) – art. 128 k.r.o.
3. rodzeństwo – art. 128 k.r.o.
4. małżonek – art. 130 k.r.o., art. 60 k.r.o. i art. 61 k.r.o.
5. osoba przysposobiona (adoptowana) – art. 131 § 1 k.r.o.
6. pasierb/pasierbica – art. 144 § 1 k.r.o.
7. ojczym/macocha – art. 144 § 2 k.r.o.

Alimenty na dziecko

DZIECI

Podstawowym obowiązkiem jest obowiązek alimentacyjny rodziców względem własnych dzieci. Szczegółowo opisuje go art. 133 k.r.o.:

• 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
• 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Ostatnio klient zapytał mnie, czy może zrzec się alimentów. Otóż obowiązek alimentacyjny jest niezbywalny. Uprawniony nie może zrzec się do tego prawa.

Zgodnie z artykułem 133 §1. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego to na rodzicach ciąży obowiązek alimentacyjny wobec dziecka. Pamiętajmy, iż dziecko to osoba, która nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać. W sytuacji, kiedy dziecko nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, uzyska alimenty od rodziców.

„Usprawiedliwione potrzeby” oraz „możliwości majątkowe i zarobkowe” – art. 135 k.r.o.

• 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
• 2. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie.

Od czego zależy wysokość alimentów na dziecko? 

Istotne są dwie okoliczności.

W pierwszej kolejności patrzymy, jakie są usprawiedliwione potrzeby dziecka. Dopiero później przechodzimy do możliwości zarobkowych rodzica. Sąd przeprowadzając sprawę uwzględnia wiek i stan zdrowia dziecka, koszty związane z edukacją, czy dziecko uczęszcza na zajęcia dodatkowe. Ważne jest również ustalenie, jakie są koszty dziecka w zakresie medycyny, czy dziecko ma problemy ze zdrowiem, jakie są koszty związane z odzieżą i obuwiem. 

Istotne jest również to, iż często w szczególności mężczyznom nie podoba się fakt, że są zobowiązani do pokrycia części kosztów związanych z mieszkaniem. Zwróćmy uwagę, że do kosztów utrzymania małoletniego dziecka również wlicza się koszty mieszkania. Poniżej załączam przykładową tabelkę wskazującą przykładowe koszty utrzymania małoletniego dziecka.

Alimenty na dziecko

Pamiętajmy również, iż koszty będą różne w zależności, czy dziecko jest w wieku przedszkolnym, czy wymaga dodatkowej opieki, czy też dziecko jest na studiach. Istotne jest również to, na jakim standardzie dotychczas żyła rodzina. Jeżeli bowiem żyła na wysokim poziomie, wówczas trzeba również odzwierciedlić stan faktyczny przed sądem. Wobec tego sąd najprawdopodobniej będzie chciał ustalić, jakie są rzeczywiste wydatki na rzecz dziecka oraz jak dotychczas wyglądało wasze życie. 

Przechodząc natomiast do drugiego czynnika pragnę wskazać, iż w praktyce często osoba chcąc uzyskać alimenty skupia się na majątkowych możliwościach rodzica, zapominając przy okazji, że w pierwszej kolejności należy skupić się na tym, aby prawidłowo wyliczyć wszystkie koszty, jakie ponosimy w związku z utrzymaniem dziecka. Warto również w tabelce, którą przedstawimy przed sądem, wskazać dowody potwierdzające nasze twierdzenie. Jeżeli zrobimy to w sposób bardzo dobry i przekonamy sąd, że faktycznie takie koszty ponosimy, wówczas należy przejść do drugiego czynnika, który wpływa na wysokość alimentów, tj. zarobkowe i majątkowe możliwości rodzica. Tutaj sąd skupi się na tym, jaka jest sytuacja rodziców, stąd też padnie pytanie o pana zarobki.

Alimenty – dowody

W sprawie o ustalenie alimentów sąd zapewne będzie prosił nas o dostarczenie wszystkich dokumentów finansowych. Najprawdopodobniej będziemy musieli pokazać przed sądem nasze rozliczenie podatkowe z poprzedniego roku oraz dowody wskazujące na to, jakie obecnie osiągamy dochody. Jeżeli wykonujemy pracę z tytułu umowy o pracę, wówczas będziemy zmuszeni przedłożyć zaświadczenie o zarobkach, zaś w przypadku gdy prowadzimy jednoosobową działalność, wówczas najprawdopodobniej sąd poprosi nas o dokumenty finansowe firmy.

A zatem przy ustaleniu możliwości zarobkowych rodzica uwzględnia się przede wszystkim wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia. Jednakże pamiętajmy, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego istotne są również możliwości zarobkowe. Niestety zdarzają się takie sytuacje, że jeden z rodziców, chcąc uniknąć płacenia wysokich alimentów, przedstawia się jako osoba, która nie pracuje. Wówczas sąd sprawdza sytuację faktyczną. Może uznać, że rodzic mógłby i powinien uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności wynagrodzenie określonej kwoty. Wyobraźmy sobie sytuację, że programista z branży IT z dziesięcioletnim doświadczeniem wcześniej osiągał dochody w wysokości 20 000 zł. Teraz przed sądem stwierdza, że od pół roku nie pracuje, bo nie może znaleźć zatrudnienia. Niestety uważam, że w takiej sytuacji nie przekona sądu, że tak faktycznie jest. 

Dodatkowo sąd z pewnością będzie również chciał poznać waszą sytuację majątkowa, wobec czego mogą paść pytania o posiadane przez państwo składniki majątku. Istotne są nieruchomości, ruchomości, oszczędności zgromadzone na rachunkach bankowych i lokatach bankowych, papiery wartościowe.

Osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka

Co znaczą w praktyce i jakie niosą ze sobą konsekwencje osobiste starania o utrzymanie i wychowanie dziecka? Sąd patrzy również na sytuację rodzinną. Ocenia, kto jest rodzicem zaangażowanym w wychowanie, kto spędza najwięcej czasu z dzieckiem, kto dziecko wychowuje. 

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprost stanowią, że wychowanie wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie dziecka.

W praktyce często jeden z rodziców zajmuje się opieką i wychowaniem dziecka, przy rzadszym kontakcie drugiego rodzica z dzieckiem. Sąd będzie sprawdzał te wszystkie okoliczności. W takiej sytuacji ten drugi rodzic z pewnością zostanie zobowiązany do płatności określonej sumy pieniężnej na rzecz dziecka z uwzględnieniem istotnej okoliczności.

Przykład – dziecko jest z mamą, tata zaś widuje się z dzieckiem 4 dni w miesiącu.

Często na sali padają pytania do zobowiązanego np. ile dni w miesiącu spędza pan z dzieckiem? Jakie są pana zarobki? Gdzie wcześniej pan pracował? Czy ma Pan kogoś jeszcze na utrzymaniu? Czy kupuje Pan dziecku jakieś dodatkowe rzeczy?

Do kiedy płaci się alimenty? 

Alimenty na rzecz dziecka powinny być płacone wówczas, gdy dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek alimentacyjny nie wygasa w momencie uzyskania przez dziecko pełnoletności. Pełnoletność nie zwalnia rodzica z obowiązku płatności.

Dziecko uzyskuje dochody z pracy – czy mogę już nie płacić alimentów? 

Uzyskanie dochodów z pracy przez dziecko nie zwalnia zobowiązanego do zahamowania płatności alimentów. Istotne oczywiście jest to, w jakiej wysokości dziecko otrzymuje dochody. Jeżeli natomiast dochody nie pozwalają dziecku na pokrycie jego usprawiedliwionych potrzeb, to rodzic wciąż jest zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych.

Przykładowe orzeczenia:

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1998 r., sygn. akt I CKN 1104/98

Pozwany skończył 20 lat życia, ma wyuczony zawód handlowca i możliwości podjęcia pracy w wyuczonym zawodzie. Wprawdzie obecnie uczęszcza do liceum ogólnokształcącego dla dorosłych i zamierza dalej kontynuować naukę, ale według niewadliwych ustaleń Sądu co do stanu dochodów jego rodziców, ich możliwości łożenia na jego utrzymanie są ograniczone. Rodzice jako emeryci pobierają niskie emerytury, które w skromnym zakresie zabezpieczają ich materialne potrzeby. Należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądów, iż rodziców pozwanego nie stać na dalsze utrzymywanie dorosłego pozwanego, który już usamodzielnił się, zdobył zawód i ma możliwości zatrudnienia w nim.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2000 r., sygn. akt I CKN 1538/99

Trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci, zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 499/97

Należyte przygotowanie dziecka do przyszłej pracy zawodowej może także obejmować studia wyższe, jeżeli uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, ażeby studia te nie tylko rozpocząć, ale i kontynuować oraz pomyślnie zakończyć. Zaktualizowany przez podjęcie studiów obowiązek alimentacyjny rodziców może jednakże ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1998 r., sygn. akt I CKN 521/98

Należyte przygotowanie do przyszłej pracy zawodowej może również obejmować studia wyższe, jeżeli tylko uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, by studia te rozpocząć, kontynuować i pomyślnie zakończyć. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletniość, należy brać pod rozwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy ich zdolności oraz cechy charakteru pozwalają na kontynuowanie nauki.

Rodzice nie mogą uchylić się od obowiązku alimentowania studiującego dziecka przez powoływanie się na to, że mogłoby ono już „utrzymać się samodzielnie”, gdyby podjęło pracę z chwilą osiągnięcia średniego wykształcenia. Jedynie brak pozytywnych wyników w nauce uzasadniałby ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców.

Alimenty – Kilka faktów:

• Nie może więc dojść do ustalenia wysokości obowiązku alimentacyjnego w kwocie wyższej od kosztów zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej do alimentacji
• usprawiedliwione potrzeby to potrzeby bieżące, co oznacza, że nie zalicza się do nich takich potrzeb, które według przewidywań mogą nastąpić w odległej przyszłości. To również materialne i niematerialne potrzeby, których zaspokojenie jest niezbędne do godziwej egzystencji.
• Dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami i to zarówno wówczas, gdy mieszkają wspólnie z nimi, jak i wtedy, gdy mieszkają oddzielnie. 
• rodzice powinni zapewnić dziecku warunki materialne odpowiadające tym, w jakich żyją sami – nie będzie to jednak dotyczyło potrzeb będących przejawem zbytku (vide: teza IV uchwały SN z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt:  III CZP 91/86, opubl. OSNC 1988/4/42).
• Zasada równej stopy – rodzice nie mogą uchylać się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, tylko na tej podstawie, że wykonywanie obowiązku alimentacyjnego stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar. 
• Rodzice mają obowiązek podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami (vide: pkt XII, podpunkt 2 uchwały pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 9 czerwca 1976 r., sygn. akt: III CZP 46/75, OSN CP 1976, nr 9, poz. 184)
• MOŻLIWOŚCI MAJĄTKOWE I ZAROBKOWE – Przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumie się nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i dochody, które osoba zobowiązana do alimentacji może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych”.

Alimenty – fakty

• Ukrywanie swojego majątku, świadome niepodejmowanie pracy zarobkowej, bądź podejmowanie pracy w niepełnym wymiarze godzin albo nieadekwatnej do kompetencji i zawodu, wykazywanie wynagrodzenia poniżej faktycznych możliwości wynikających z wykształcenia, doświadczenia, lub stanowiska będzie skutkować zasądzeniem alimentów w wysokości odpowiadającej nie tym faktycznie uzyskiwanym zazwyczaj okresowo i na użytek sprawy wskutek obranej taktyki procesowej dochodom – ale w wysokości zgodnej z możliwościami zarobkowymi.
• Jak bowiem wskazuje Sąd Najwyższy: „możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn nie zasługujących na usprawiedliwienie. Chodzi tu o przypadki, w których osoba zobowiązana nie wykonuje wyuczonego i dobrze wynagradzanego zawodu, pracuje w niepełnym wymiarze godzin, bądź też pracuje dorywczo. [ źródło …. spraw ] 

Ważne – Uchwała Sądu Najwyższego  z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt:  III CZP 91/86

(opubl. OSNC 1988/4/42)

I. [zaspokojenie potrzeb rodziny] Małżonek może dochodzić zaspokajania potrzeb na zasadzie art. 27 k.r.o. zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci takich nie ma. 

[ usprawiedliwienie potrzeby] Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu – odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody.

[ Dzieci a alimenty ] Dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie.

[konstytucja] małżeństwo, macierzyństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (art. 79 ust. 1 Konstytucji).

Alimenty – Kilka faktów: 

I. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli (art. 23 k.r.o.).

Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.).

O potrzebach rodziny – w rozumieniu art. 27 k.r.o. – można mówić w zasadzie wówczas, gdy rodzina jest związana węzłem wspólnego pożycia. Tylko bowiem w takiej sytuacji powstają potrzeby dotyczące zespołu osób tworzących rodzinę. Nie ma przy tym znaczenia to, że małżeństwo jest bezdzietne lub wprawdzie ma dzieci, ale te utrzymują się samodzielnie (pracują i zarobkują). Także bezdzietni małżonkowie tworzą rodzinę, której materialne potrzeby muszą być zaspokojone. Dotyczy to zarówno rodziny, której członkowie tworzą wspólnotę gospodarczą, jak i takiego przypadku separacji faktycznej, gdy tylko jeden z małżonków pozostaje z dziećmi we wspólnym gospodarstwie rodzinnym. Separacja faktyczna bowiem nie powinna wywierać ujemnego wpływu na zakres zaspokajania potrzeb dzieci z małżeństwa, a potrzeb tych w praktyce nie da się oddzielić od potrzeb tego z rodziców, przy którym dzieci pozostały. Dlatego nawet zupełne zerwanie pożycia małżeńskiego nie uchyla obowiązku przewidzianego w art. 27 k.r.o., ale może wpłynąć na jego ukształtowanie i zakres.

Potrzeby rodziny stanowią, oprócz utrzymania i wychowania dzieci, potrzeby z istoty swej wspólne, jak również indywidualne potrzeby małżonków. Mogą one być zaliczone do kategorii potrzeb rodziny, gdy zaspokojenie ich jest w danych okolicznościach usprawiedliwione interesem rodziny i odpowiada zasadom współżycia społecznego, a przede wszystkim zasadzie jednakowej stopy życiowej wszystkich członków rodziny.

Jak określić poziom stopy życiowej rodziny?

Poziom stopy życiowej rodziny określają możliwości zarobkowe i majątkowe obojga małżonków.

Zakres tego obowiązku kształtuje zasada, że stopa życiowa małżonków, choćby pozostających w faktycznym rozłączeniu, powinna być z reguły równa. Dlatego też obowiązek małżonka z art. 27 k.r.o. nie powstaje i nie zależy od tego, czy drugi małżonek znajduje się w niedostatku, lecz od tego, by jeden z małżonków nie mógł zaspokajać swoich potrzeb w takim zakresie, w jakim może to uczynić małżonek drugi.

Przesłanką roszczenia z art. 27 k.r.o. jest (często) niezdolność do pracy uprawnionego małżonka lub ograniczenie jego możliwości zarobkowych, wynikające z prowadzenia wspólnego gospodarstwa. Taka sytuacja zachodzi w szczególności w razie korzystania przez małżonka z urlopu wychowawczego, jak również wtedy, gdy małżonek niezdolny do pracy lub ograniczony w możliwościach zarobkowych nie ma wystarczających źródeł dochodu na zaspokojenie swych potrzeb, przede wszystkim z majątku odrębnego. Poza tym na cele utrzymania małżonka powinny być przeznaczone dochody z majątku wspólnego.

Żądanie dostarczenia środków utrzymania na podstawie art. 27 k.r.o. powinno podlegać ocenie na tle wszystkich okoliczności danego przypadku.

Obowiązek z art. 27 k.r.o. gaśnie wskutek rozwiązania (ustania) małżeństwa. W razie zmiany stosunków każdy z małżonków może żądać zmiany prawomocnego wyroku na podstawie art. 27 k.r.o.

Spełnienia obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny małżonek może dochodzić na drodze procesu cywilnego.

Sądy w tych sprawach powinny pouczać o możliwości uzyskania środków na utrzymanie rodziny poprzez żądanie wydania nakazu wypłaty wynagrodzenia lub innych należności do rąk współmałżonka (art. 28 k.r.o.) i sugerować zmianę zgłoszonego pierwotnie żądania.

Alimenty – Kwestia wynagrodzenia

II. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę lub inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka (art. 28 § 1 k.r.o.). Oznacza to wyłączenie możliwości zastosowania tego przepisu w sytuacjach, gdy wspólne pożycie małżonków zostało zerwane. Wydany nakaz jednak zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków.

Oprócz wyraźnie wymienionego w art. 28 § 1 k.r.o. wynagrodzenia za pracę wchodzą w rachubę wszelkie należności powtarzające się. W praktyce art. 28 § 1 k.r.o. może mieć zastosowanie najczęściej do wynagrodzenia za pracę, w tym także premii z wszelkimi dodatkami (np. dodatkami za pracę w godzinach nadliczbowych, 13 i 14 pensją, deputatami pracowniczymi i innymi świadczeniami związanymi ze stosunkiem pracy), nie wyłączając odszkodowania za bezpodstawne zwolnienie z pracy bez wypowiedzenia lub ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop, do należności członka spółdzielni pracy lub rolniczej spółdzielni produkcyjnej z tytułu udziału w dochodach (łącznie z zaliczkami na poczet przepracowanych dniówek obrachunkowych), do rent, emerytur, czynszów dzierżawnych itp., również do należności za pracę w tzw. zespołach gospodarczych, gdy należność tę cechować będzie trwałość i periodyczność.

Jako nie nadające się do objęcia orzeczeniem z art. 28 § 1 k.r.o. wymienić należy natomiast wierzytelności ze sporadycznych prac zleconych (publicystycznych, literackich, recenzyjnych itp.), choćby nawet stanowiły one jedno ze źródeł utrzymania rodziny.

Wniosek o wydanie nakazu, aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności zbliżone do wynagrodzenia za pracę, należne małżonkowi – dłużnikowi, były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka, podlega rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym.

Alimenty – obowiązek utrzymania rodziny

Wyznaczenie rozprawy nie jest konieczne, wydanie jednak przez sąd nakazu wypłaty (uwzględnienie wniosku w całości lub w części) może nastąpić dopiero po umożliwieniu złożenia wyjaśnień małżonkowi obciążonemu zarzutem niewykonywania obowiązku utrzymywania rodziny [art. 514 i 565 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.)].

Odpis postanowienia sąd przesyła pracodawcy małżonka zobowiązanego lub dłużnikowi innej jego należności z wezwaniem, aby przypadające od nich wynagrodzenie za pracę lub inne należności wypłacali wyłącznie do rąk uprawnionego (z mocy nakazu sądu) małżonka. W razie uchylenia lub zmiany postanowienia sąd powinien zawiadomić o tym dłużnika, przesyłając mu odpis postanowienia uchylającego lub zmieniającego nakaz wypłaty należności. W razie zmiany miejsca pracy przez małżonka zobowiązanego konieczne jest złożenie nowego wniosku i wydanie nowego postanowienia.

Wykonanie orzeczeń wydanych na podstawie art. 28 § 1 k.r.o. następuje bezpośrednio przez sąd, bez udziału komornika.

Nie mają tutaj zastosowania przepisy k.p.c. o zabezpieczeniu powództwa, skoro chodzi o sui generis postępowanie zabezpieczająco-wykonawcze, w którym realizuje się roszczenia nie w stosunku do dłużnika należności podlegającej wypłacie na rzecz małżonka uprawnionego, lecz w stosunku do współmałżonka, który jest wierzycielem tych należności.

Wszczęcie postępowania o wydanie nakazu wypłaty wynagrodzenia lub innych należności do rąk drugiego małżonka na podstawie art. 28 k.r.o. nie wyklucza wszczęcia i przeprowadzenia procesu o dostarczenie środków utrzymania na podstawie art. 27 k.r.o. ani też wytoczenia powództwa o alimenty (art. 133 k.r.o.).

Obowiązek alimentacyjny

III. Na gruncie polskiego prawa rodzinnego obowiązek alimentacyjny stanowi przede wszystkim zobowiązanie prawnorodzinne wynikające ex lege z różnych powiązań rodzinnych. Jest on uzależniony od bliskości pokrewieństwa, powinowactwa lub przysposobienia oraz od tego, czy osoby uprawnione mogą utrzymać się własnymi siłami. Kodeks rodzinny i opiekuńczy do obowiązku alimentacyjnego zalicza także zobowiązania wynikające z powiązań podobnych do rodzinnych, normując obowiązek ojca pozamałżeńskiego dziecka zapewnienia matce tego dziecka przez pewien czas środków utrzymania (art. 141 i 142 k.r.o.) oraz obowiązek dostarczania środków utrzymania i wychowania w stosunkach między pasierbem a ojczymem lub macochą (art. 144 k.r.o.). 

Obowiązkiem alimentacyjnym objęte zostały także osoby, między którymi więzy rodzinne ustały. Dotyczy to obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami (art. 60 k.r.o.) oraz możliwości utrzymania alimentacji po rozwiązaniu przysposobienia (art. 125 § 1 k.r.o.).

Przesłanką obowiązku alimentacyjnego unormowanego w art. 128-144 oraz 60 § 1 k.r.o. jest pozostawanie osoby uprawnionej w niedostatku. Przesłanka ta nie odnosi się do obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka, które nie osiągnęło jeszcze samodzielności, oraz do podobnego obowiązku obciążającego małżonków w zakresie zaspokajania potrzeb rodziny w ramach art. 27 k.r.o.

Co z kwestią niedostatku?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie określa pojęcia niedostatku. Pewną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie zawiera art. 135 § 1 k.r.o. Z jego brzmienia można wnosić, iż niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb.

Potrzeby materialne i niematerialne każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję. W takim kontekście można mówić o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej.

Zaspokojenie potrzeb każdego człowieka powinno nastąpić przede wszystkim z jego własnych środków. Dotyczy to dochodów z pracy, z majątku, ze świadczeń z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego. Do środków takich zalicza się także renty przyznane na podstawie art. 444, 446 § 2, art. 903-907 k.c. oraz z umowy o dożywocie (art. 908 k.c.).

Za znajdujące się w niedostatku zatem należy uważać osoby, które nie mogą własnymi siłami zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb, nie posiadają własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury czy renty, ani też dochodów z własnego majątku. Do środków własnych jednak nie można zaliczyć tych środków, które zostały uprawnionemu do żądania alimentów dostarczone przez inne osoby bez obowiązku prawnego, czy w wykonaniu obowiązku alimentacyjnego, lecz poza jego obowiązkowym zakresem.

Alimenty – co musisz wiedzieć

Przy ocenie, czy na pokrycie potrzeb uprawnionego do alimentacji powinny być zużywane tylko dochody z jego majątku, czy też i w jakim zakresie można wymagać zbycia samej substancji majątku, trzeba przyjąć za regułę, że nie można mówić o niedostatku osoby, która przez zbycie swego majątku lub jego części mogłaby sama, i to na czas dłuższy (jakieś krótkie okresy nie wchodziłyby tu w grę), z własnych środków zaspokoić swe usprawiedliwione potrzeby.

Regułę tę jednak stosować należy ze szczególną ostrożnością, uwzględniając wszelkie okoliczności, m.in. stan majątkowy, położenie materialne itd. osoby, która w pierwszej kolejności byłaby (w razie niezbywania majątku) zobowiązana do alimentacji. Za zasadę ogólną można przyjąć w każdym razie brak obowiązku naruszenia przez uprawnionego substancji rzeczy służących do bezpośredniego zaspokajania jego potrzeb, których mógłby dochodzić od zobowiązanego. Uprawniony nie ma też obowiązku naruszania substancji, gdyby sprzeciwiały się temu zasady współżycia społecznego.

Alimenty a niedostatek

Jeżeli chodzi o rozwiedzionych małżonków, przyczyną powodującą niedostatek u jednego z małżonków (w przeważającej większości przypadków u żony) jest często konieczność zajęcia się wychowaniem dzieci i pracą w gospodarstwie domowym. To uniemożliwia danemu małżonkowi wykonywanie działalności zarobkowej lub było przeszkodą do uzyskania kwalifikacji zawodowych do wykonywania działalności zarobkowej, która – ze względu na jego wiek, stan zdrowia, wykształcenie ogólne, zawód drugiego małżonka i dotychczasową pozycję społeczną obojga małżonków – mogłaby być uważana dla niego za odpowiednią.

Jeśli od małżonka żądającego dostarczenia mu środków utrzymania można byłoby wymagać – przy wzięciu pod uwagę jego wieku i sił – by odbył naukę potrzebną do zdobycia kwalifikacji, to niedostatek tego małżonka trwa tylko przez czas, w ciągu którego może on uzyskać odpowiednie kwalifikacje zawodowe.